KRITIČAR JUTARNJEG LISTA JE UVJEREN: 'Bez ljubavi' je izvanredan film, jedan od vrhova ovogodišnjeg kino repertoara

Ruski režiser Andrej Zvjagincev proslavio se preko noći godine 2003., kad je kao zakašnjeli, 39-godišnji debitant filmom “Povratak” osvojio mletačkog Zlatnog lava. Bila je to i neočekivana, ali i zaslužena pobjeda, jer je “Povratak” bio doista dobar film. No, Zvjagincevu je zasigurno išlo na ruku i to što je “Povratak” bio primjer onoga što svjetska publika očekuje od ruske kinematografije. Bio je to ledeno lijepi, enigmatični film, odmaknut od realizma, a pun metafizike, slutnje i mita.

Tijekom idućih 15 godina Zvjagincev je nastavio raditi slične filmove. Istodobno, ruski se režiser povremeno upuštao i u filmove koji su u ruskoj kinematografiji kudikamo rjeđi: realističke, klasično narativne drame o suvremenoj urbanoj srednjoj klasi. Jedan od njih bila je “Elena”, svojevrsni “kitchen-sink” krimić u ambijentu moskovskih oligarha, film kakav bi snimili James M. Cain ili Chabrol da su živjeli u putinovskoj Moskvi.

Novi Zvjagincevljev film “Bez ljubavi” - koji u hrvatska kina stiže nakon nagrade žirija iz Cannesa - sretan je spoj najboljih osobina “prvog” i “drugog” Zvjaginceva. S jedne strane, riječ je o ledenoj, skalpelskoj analizi suvremene ruske srednje klase. S druge strane, film ima primjese mitskog, magijskog i teološkog po kojima je Zvjagincev poznat. “Nelyubov” počinje vrlo bergmanovski: s bračnim parom pred razvodom. Boris (Rozin) i Ženja (Spivak) davno su se prestali voljeti. Oboje imaju preljubničke veze, jedno drugog jedva mogu podnijeti, a jedina zapreka za razvod je činjenica što Boris radi za poduzetnika pravoslavnog fanatika koji razvedenim zaposlenicima daje otkaz. Par dan provodi s novim partnerima, a kad su podvečer zajedno, nanovo se glože. Te svađe se zbivaju pred očima i ušima sina Alekseja (Novikov), zapostavljenog i plahog osmoškolca. Supružnici žele nove živote, Aleksej im je očita smetnja, a od njega to jedva i skrivaju. Stvari se, međutim, zapetljaju kad jednog zimskog jutra Aleksej - naprosto nestane.

Nestanak dječaka Zvjagincev koristi da - za početak - pokaže potpunu nefunkcionalnost države. Policija je troma, nezainteresirana i korumpirana, istraga tapka na mrtvoj točki, pa se roditelji za pomoć obrate specijaliziranoj agenciji. Autor istodobno prati odnos Borisa i Ženje. Dvoje ljudi koji se preziru sad su prinuđeni surađivati, a unatoč uzajamnoj omrazi moraju zajedno prolaziti mučna iskustva - među ostalim, odlaske u mrtvačnicu na raspoznavanja tijela. Najgore je to što stalno imate dojam da je nestanak dječaka kletva, “ispunjenje želje”: Aleksej im je bio smetnja, pa im je sad - eto - uslišano da ga nema.

Originalni naslov “Neljubav” zvuči teološki, a to dobra dočarava film. Zvjagincevljev film doista se bavi stanjem “bez ljubavi”, no to stanje ne staje na granicama jednog braka. Cijela Moskva je u Zvjagincevljevom filmu mjesto neljubavi. Redatelj ga prikazuje kao svijet japija i sponzoruša, sebičnih i deziluzioniranih ljudi ogrezlih u cinizam. Zvjagincev Moskvu uprizoruje kao tihi, ledeni pakao golih krošnji i bljuzge, s prirodom koja je tmurna i mrtva kao i ljudi. A u tom paklu svirepi bog grešnim junacima smišlja perfidne kazne. “Bez ljubavi” je izvanredan film, jedan od vrhova ovogodišnjeg hrvatskog repertoara.