SAVRŠENO LICE CRVENOG HOLLYWOODA Junačina i šaljivdžija u jednoj osobi. Za jugoslavenski film bio je ono što je za američki bio Cary Grant

U 82. godini u Beogradu je u subotu umro Ljubiša Samardžić, srpski i jugoslavenski glumac, čovjek koji će ostati upamćen kao jedna od dvije ili tri najveće zvijezde jugoslavenskog filma. Tijekom karijere koja je trajala od 1961. do lani Ljubiša je Samardžić snimio više od 70 filmova i stotinjak epizoda TV serija. Producirao je i režirao, snimao je i ambiciozne art-filmove i akcijske partizanske spektakle. Za svoj glumački rad dobivao je elitistička priznanje - među inim i nagradu u Veneciji. No, hrvatska i jugoslavenska publika najviše će ga pamtiti po ulogama u popularnim žanrovskim filmovima jugoslavenskog “crvenog Hollywooda”. Popularno i populističko krilo jugoslavenskog filma našlo je u Ljubiši Samardžiću svoje savršeno lice - lice junaka koji je istodobno mogao biti i epski junačan, i šaljiv, i zavodnički umiljat. Za tu i takvu jugoslavensku kinematografiji Samardžić je bio ono što su za Hollywood bili Cary Grant ili James Stewart.

Ljubiša Samardžić rođen je 1936. u Skoplju, kako biografije navode, u rudarskoj obitelji. Zarana se zainteresirao za film i uspio upisati studij glume na beogradskoj akademiji. U kinematografiju ulazi 1961. ulogom u danas zaboravljenoj omladinskoj drami “Igre na skelama” zagrebačkog autorskog dvojca Srećka Weyganda i Zore Dirnbach. Nadimak Smoki, koji će se za njega zalijepiti cijeli život, dobit će iduće godine glumeći istoimeni lik u bitnom slovenskom ranomodernističkom filmu “Pješčani zamak” Boštjana Hladnika. Te 1962. Samardžić će doživjeti konačni proboj s ulogama u dva krupna hita. Prvi od njih je bila “Prekobrojna” Zagrepčanina Branka Bauera, omladinski film o radnim akcijama koji se pretvorio u jedan od najpopularnijih jugofilmova. Bauer, režiser koji je imao fantastičan smisao za casting, u tom će filmu prvi put “spariti” najpopularniji glumački tandem jugoslavenske kinematografije, tada mladog Samardžića te gotovo anonimnu Milenu Dravić. Iste 1962. Samardžić glumi i u “Kozari”, ratnom spektaklu Veljka Bulajića koji će svojim uspjehom inicirati niz ratnih epopeja u jugoslavenskom filmu. Upravo će takvi partizanski blockbusteri bitno obilježiti i Samardžićevu karijeru.

Zlatno doba

Već u tim ranim filmovima Samardžić je oblikovao svoju glumačku personu. Glumi mlade, neiskvarene, nerijetko naivne mlade ljude, vrlo često seljačiće ili ljude skromna podrijetla. Njegovim likovima redatelji obično pridodaju romantičnu čežnju ili simpatiju. No, Samardžić sasvim solidno funkcionira i kao akcijski junak u brojnim ratnim pirotehničkim akcićima. U tim filmovima nerijetko funkcionira u paru s drugom velikom akcijskom zvijezdom tadašnjeg filma, Batom Živojinovićem. Pritom njih dvojica funkcioniraju po principu kontrasta: Bata glumi šutljive, odrješite, muževne i nesentimentalne heroje lišene humora ili slabosti. Samardžić žanrovsku postavu olakšava time što u akcijski film unosi humor, nježnost, sentiment, ljudsku empatiju. Kad bi se vukle usporedbe s majstorima klasičnog Hollywooda, moglo bi se reći da je Živojinović junak iz Howarda Hawksa, a Samardžić iz Johna Forda. Upravo taj kontrast njihovo je scensko spajanje činio žanrovski efektnim. Tu formulu do vrhunca će dovesti sarajevski meštar ratnog filma Hajrudin Krvavac u dva filma koja počivaju na tom buddy-buddy spajanju: u “Diverzantima” (1967.) i “Valter brani Sarajevo” (1972.).

Šezdesete i sedamdesete su Samardžićevo zlatno doba. U tom razdoblju nezaobilazno je lice svih ratnih epopeja (“Desant na Drvar”, “Bitka na Neretvi”, “Sutjeska”, “Partizanska eskadrila”). No, glumi i u komedijama, poput “Lita vilovitog” Obrada Gluščevića, filma koji je imao ključnu ulogu u nadlokalnoj popularizaciji dalmatinske estrade. Za razliku od drugih tadašnjih zvijezda, vedri i ljupki Samardžić nije se uklapao u crnovalovski stil pa kod crnovalovaca glumi malo. Ipak, iznimka je “Jutro” Puriše Đorđevića, film za koji će 1967. u Veneciji dobiti Kup Volpi, nagradu za najboljeg glumca. To je i do danas možda najveće priznanje koje je u svijetu dobio neki ex-YU glumac.

U tom razdoblju počinje veza između Samardžića i tada mladog medija koji će mu obilježiti kasniju karijeru: televizije. Već 1967. lik Smokija ima “svoju” TV seriju, a 1973. Samardžić glumi TV ulogu po kojoj ga Hrvati uvelike pamte: Crnog Roka u seriji “Kuda idu divlje svinje”. Od 80-ih postaje pretežito TV glumac te glumi u dvije iznimno popularne beogradske serije: Borivoja Šudrilovića Šurdu u “Vrućem vetru” (1980.) te Zavišića u “Boljem životu” (1987.). Ta karijera glumca u popularnim TV serijama nastavit će se i nakon raspada Jugoslavije, ulogom koja je u Srbiji vrlo poznata, a Hrvati je nisu imali prilike vidjeti, onoj naslovnog lika u TV seriji “Policajac s Petlovog brda” (1992.-1994.).

Nova karijera

U 90-ima Samardžić je svjestan da su najbolje glumačke godine iza njega. U ozračju mladog, divljeg filmskog kapitalizma Miloševićeve ere otvara nove karijere: prvo onu producenta, a potom i režisera. Kao producent podržava prve filmove nove generacije autora kao što su Gorčin Stojanović ili Oleg Novković. Na kraju se odlučuje okušati i u režiji. Prvi njegov režirani film, košarkaška drama “Nebeska udica”, ulazi 2000. u konkurenciju Berlina. Od Samardžićevih redateljskih radova sigurno je najvažnija “Nataša”, film koji je u kina stigao samo nekoliko mjeseci nakon Miloševićeva pada, a u kojem su Samardžić i njegovi stalni koscenaristi (Đorđe Milosavljević i Srđan Koljević) strelovito i produkcijski fleksibilno reagirali na nove političke okolnosti. Snimili su film o tinejdžerici (Tijana Kondić) koja u osvit optimizma nove, Đinđićeve Srbije traga za odgovorom tko joj je ubio oca. “Nataša” se i po političkom ozračju i po temama može smatrati prvim filmom postmiloševićevske Srbije. Ujedno je to bio kreativni vrh Samardžića kao režisera, kasniji filmovi bili su mu blijedi.

Ljubiša Samardžić gasio se dugo. Obolio je od tumora na mozgu s kojim je ratovao godinu i pol. Posljednji se put u javnosti pojavio - urušen i neprepoznatljivo oronuo - u ožujku, kad je u Beogradu premijerno predstavio svoju dokumentarnu filmsku autobiografiju “Panta rei”. Bolest ga je konačno svladala u noći s petka na subotu.