ZAJEDNO S NJOM UMRLO JE I LICE NOVOG VALA Jeanne Moreau bila je nekonvencionalno lijepa žena urbanog izgleda koji isijava inteligencijom

U filmu postoje velike glumice, upamćene po svom glumačkom daru. Postoje i glumice koje su prave, punokrvne zvijezde, čiji utjecaj ne staje na filmovima, nego se s ekrana prelije i postane dio masovne kulture. Postoji, međutim, i treća vrsta velikih glumica. To su glumice koje svojim licem utjelovljuju jednu eru filmske povijesti.

U tu treću vrstu spadala je Jeanne Moreau, zvijezda francuskog filma koja je preminula jučer u Parizu u 89. godini. Jeanne Moreau spada u nisku zvijezda francuskog popularnog filma, nisku koja seže od Michelle Morgan, a nastavlja se preko Simone Signoret, Catherine Deneuve i Isabelle Adjani do današnjih - Marion Cotillard ili Lee Seydoux. Ali, više nego i jedna od prethodnica ili nasljednica, Moreau je imala sreću s epohom u kojoj je blistala. Njene najbolje i najproduktivnije godine poklopile su se s početkom francuskog novog vala, filmskog pokreta koji je prodrmao svjetski film i (zakratko) Francusku pretvorio u kinematografiju vodilju. Jeanne Moreau imala je talent, sreću i mudrost da postane lice tog novog pokreta. Jučer je zajedno s njom stoga umrlo lice novog vala.

Prve uloge

Jeanne Moreau rodila se 1928. u Parizu, kao kći oca Francuza i majke Engleskinje koja je plesala u Follies Bergereu. Studirala je konzervatorij, te rano, sa 16. godina, počela glumiti na sceni. Već sa 19. debitira na avignonskom festivalu, a u ranim dvadesetima je ozbiljni dio ansambla Comedie francaise. Prve filmove snima od ranih 50-ih, a 1954. snima prva dva koja vrijedi spomenuti: u verziji “Kraljice Margot” Jeana Drevillea igra naslovnu junakinju, a u klasičnom i izvrsnom krimiću “Grisbi” Jacquesa Beckera lakomislenu plesačicu Josy koja se uplete s kriminalcima.

Zgodna cura

Nekako u to doba, oko časopisa Cahiers de cinema formira se šačica kritičara-gunđala koji će koju godinu potom početi i sami režirati, a iz tog će izići ono što danas znamo kao francuski novi val. U mladoj Moreau - nekonvencionalno lijepoj ženi urbanog izgleda koji isijava inteligencijom - novovalovci su pronašli perfektno lice za svoju mitologiju poslijeratne kul urbanosti. Austrijski avangardist Peter Kubelka kasnije će se rugati s novovalovcima s tvrdnjom da su “oni smatrali da je u filmu sve dopušteno, pod uvjetom da traje 100 minuta, ima kul muziku i zgodnu curu”. Ta “zgodna cura” iz Kubelkine jetke primjedbe najčešće je bila - Moreau.

Godine 1958. glumi u prvom pravom novovalovskom klasiku “Lift za gubilište” Louisa Mallea. Godine 1960. za “Moderato cantabile” Petera Brooka po romanu Marguerite Duras dobiva nagradu u Cannesu. Godine 1962. igrat će u klasičnom generacijskom filmu novog vala “Jules i Jim” Francoisa Truffauta, a godinu prije toga iz Italije je zove Michelanegelo Antonioni. Glumit će glavnu ulogu u njegovoj “Noći”, modernističkoj drami o otuđenju i intelektualnoj zebnji koja postaje egzemplar novih filmskih preokupacija. Godine 1962. pohodit će i Zagreb gdje s Orsonom Wellesom snima “Proces” po Franzu Kafki. S Orsonom Wellesom surađivat će još dvaput. Radi s Godardom, Demyjem, Vadimom i Josephom Loseyem te s Bunuelom u njegovom “Dnevniku jedne sobarice”.

Zrele godine

Od sedamdesetih nadalje, njezin zlatni trenutak pomalo prolazi. Novi val se raspršio, francuski film gubi polet, a sad već ne tako mladu glumicu rado uzimaju redatelji koji žele njenom filmskom personom nadograditi film. Glumi kod Fassbindera u “Querelleu” po romanu Jeana Geneta (s kojim se družila). Glumi u “Nikiti”, i to mentoricu Amande koja narkomanku Nikitu (Anne Parillaud) pretvara u fatalni stroj za ubijanje. Među redateljima koji su htjeli u filmu iskoristiti “mit” Jeanne Moreau je i bosanski redatelj Ahmed Imamović, u čijem filmu “Go West” Moreau glumi novinarku koja intervjuira pripovjedača.

Dok današnje francuske zvijezde redovno glume i u anglosaksonskih i holivudskih filmovima, Moreau to nije htjela, ili joj - bolje reći - to nije trebalo. Karijeru je počela u razdoblju europskog studijskog žanrovskog filma, nastavila tijekom novog vala, a zrelost dočekala u zlatnom dobu modernističkih orijaša poput Antonionija, Godarda i Bunuela. Europski film bio je dovoljno velik i glamurozan, kreirao je dovoljno blještavila i mitologije da budete zvijezda i bez Hollywooda. Moreau je sa svojim temperamentom, darom i pronicljivošću uhvatila taj zlatni trenutak, postavši zaštitno lice europskog modernizma.