U ČETVRTAK POČINJE BERLINALE U konkurenciji korejski Woody Allen, art reality o nobelovcu Landauu i novi Pixarov crtić

Projekcijom filma “Moja godina sa Salingerom” kanadskog režisera Philippea Falardeaua u četvrtak u Berlinu počinje jubilarni 70. berlinski filmski festival. S ovogodišnjim “okruglim” izdanjem, Berlinale ulazi u novo desetljeće života. No, osim u novo desetljeće, Berlinale ulazi i u sasvim novo razdoblje, s novim terminom i novim kreativnim vodstvom.

Prošlogodišnji Berlinale 2019. bio je posljednji kojim je ravnao dugogodišnji selektor festivala Dieter Kosslick. Kosslicka je Berlinale upamtio kao odrješitog organizatora koji je podigao festivalski sajam i poslovni segment. Ipak, tijekom svih 17 godina njegova ravnanja, a pogotovo posljednjih godina, za Berlinalom su se vukli prigovori zbog neosmišljenog i površnog selektiranja filmova. Većina je komentatora držala da su Berlinale uvelike nagrizli dotad manji, a terminski bliski festivali poput Sundancea i Rotterdama.

Zatvaranje multipleksa

Nakon Kosslickovog odlaska, festivalski je savjet programsko vodstvo povjerio kreativnom dvojcu koji čine Nizozemka Mariette Risenbeek i Talijan Carlo Chatrian. Torinski kritičar Chatrian festivalski je zanat ispekao vodeći cijenjeni festival nedaleko od rodnog grada, u švicarskom Locarnu. U Locarnu je Chatrian bio sklon u program uvrštavati neobične i radikalne filmaše daleko od srednje struje, pa su mnogi sa zanimanjem iščekivali hoće li i u Berlinu tako profilirati program.

Nova kreativna ekipa suočila se odmah s prvim nevoljama. Premještanje Oscara na početak veljače značilo je da bi Oscari padali na vikend usred Berlinalea, što bi i za festival i za sajam bio teški udarac. Stoga su Berlinale premjestili dva tjedna kasnije, kršeći jednu od najdrevnijih festivalskih tradicija koja seže još od hladnog rata. Festivalska se logistika k tomu suočila i sa zatvaranjem jednog od dva velika multipleksa na Potsdamer Platzu koji su od konca 90-ih davali festivalu prostor. U tim ne baš idealnim okolnostima, Risenbeek i Chatrian pred tradicionalno masovnu berlinsku publiku iznose prvi program u svom tek započetom mandatu.

U konkurenciji za nagradu Zlatni medvjed ove je sezone osamnaest naslova. Dvoje najzvučnijih režisera u programu su Abel Ferrara i Sally Potter. Ferrara se predstavlja “Sibirijom”, enigmatičnim, čini se gotovo eksperimentalnim filmom u kojem glumi njegov redovni glumački suradnik Willem Dafoe. Sally Potter (“Orlando”) predstavlja se mozaičkom dramom “The Roads Not Taken” u kojoj glume Javier Bardem, Salma Hayek, Elle Fanning, Branka Katić i Laura Linney.

U programu su i tri važna režisera azijskog art-filma. Tajvanac Tsai Ming-liang (svojedobni pobjednik Venecije) tu je s filmom “Dani”, Korejac Hong Sang-soo (kojeg ne bez razloga zovu korejskim Woody Allenom) tu je s humornom dramom “Žena koja je utekla”, a režiser iz Kambodže Rithy Panh s novim filmom nastavlja svoj sad već desetljetni projekt, niz filmova koji se bave genocidom u režiji Crvenih Kmera. Njegov novi dokumentarac nosi naslov “Iskorijenjeni”.

Talijanski naivac

Berlin po tradiciji jako polaže i na domaće, njemačke naslove. Među njima dva skreću pažnju: “Undine” je novi film cijenjenog lidera “berlinske škole” Christiana Petzolda, a “Berlin Alexanderplatz” nova, slobodna ekranizacija klasičnog romana Alfreda Döblina kojeg je svojedobno ekranizirao Fassbinder. Nova verzija je osuvremenjena, ne zbiva se u weimarskoj nego današnjoj Njemačkoj, a autor joj je njemački redatelj afgansko-hazarskog podrijetla Burhan Qurbani.

U glavnom su programu uz “Sibiriju” samo dva američka filma, a komentatori su već jetko notirali da ni jedan nije premijerni. Prvi od njih je neovestern “Prva krava” divne američke indie-redateljice Kelly Reichardt, a drugi “Nikad, rijetko, katkad, uvijek” redateljice Elize Hittman. Prvi film u Berlin stiže s Tribece, drugi sa Sundancea, a očito su direkciji pomogli da donekle balansira malu zastupljenost redateljica u programu.

Kuriozum u programu su i čak dva filma multimedijskog projekta DAU ruskog režisera Ilje Kržanovskog. Izvorno, DAU je bio začet kao biografski film o slavnom sovjetskom fizičaru nobelovcu Levu Landauu, da bi se potom izvrgnuo u svojevrsni umjetnički reality epskih razmjera. Za potreba filma, Kržanovski je u ukrajinskom Harkovu od 2009. do 2011. izgradio 12 hektara filmskog seta, repliku instituta DAU u koji je pozvao teorijske fizičare, ali i umjetnike u rasponu od Marine Abramović do Briana Ena. Tijekom četiri godine Kržanovski je snimio 700 sati materijala. DAU je kao instalacija predstavljen u centru Pompidou u Parizu, a u Berlinu igraju dva od 14 predviđenih kino filmova koji bi trebali izniknuti iz tog monstr-projekta.

Uz posvetu Landauu, u programu je još nekoliko biografskih filmova. “Želim se skriti” Talijana Giorgia Dirittija biografija je poznatog talijanskog slikara naivca Antonija Ligabuea. “Šarlatan” slavne Poljakinje Agnieszke Holland film je o Janu Mikolášeku, slavnom češkom nadriliječniku koji je liječio i engleske kraljeve i partijske funkcionare, da bi nadrljao u montiranom procesu.

Srednja struja

Otkad su se Oscari premjestili ranije, Berlin je izgubio ulogu europskog pretpremijernog festivala za srednjestrujaške naslove. Stoga je i ovaj put komercijalnog mainstreama malo, no nešto ga ima. Tu je novi Pixarov crtić “Onward” u režiji Dana Scanlona, kao i najveći ovogodišnji talijanski hit - “Pinokio” u režiji Mattea Garronea s Robertom Benignijem kao Geppettom.

Što zbog povijesti grada presječenog hladnim ratom, što zbog velikih imigrantskih zajednica iz istočne Europe, Berlin je od svih velikih festivala redovno najotvoreniji za filmove iz istočne Europe. To je stoga bio i jedini od većih svjetskih festivala gdje se hrvatske naslove moglo naći često. Međutim, ove godine (kao i nekoliko posljednjih) većinski hrvatskih naslova nema.

Tu su zato dva manjinska. “Mare” je novi film švicarske redateljice podrijetlom iz Dubrovnika Andree Štake. Riječ je o filmu koji je u cijelosti snimljen na hrvatskom jeziku u okolici Dubrovnika, a glavne uloge gluma Marija Škaričić i Bojan Navojec. “Otac” je - pak - novi film vrsnog beogradskog režisera Srdana Golubovića. To je obiteljska drama u kojoj glavnu ulogu glumi Goran Bogdan.

Od filmova koji imaju veze s našim prostorom vrijedi spomenuti i dokumentarac “Posljednji i prvi čovjek”. Autor tog filma je kultni islandski filmski skladatelj Jóhann Jóhannsson, genijalni minimalistički kompozitor, tvorac glazbe za “Sicarija” i “Arrival”. Jóhannsson se 2018. ubio u 48. godini života. No, prije toga je snimio svoj prvi redateljski projekt koji su dovršili suradnici, a sada igra na Berlinaleu. Riječ je o eksperimentalnom dokumentarcu inspiriranom jugoslavenskim brutalističkim partizanskim spomenicima. Naratorski glas filmu daje Tilda Swinton.