'STRAŠNA DJECA NOVOG VIJEKA' Kad bastardi preuzmu važno mjesto u društvu

Služeći se okretnim izjavama slavnih, od Madame de Pompadour (“Poslije nas potop”) nadalje, njemački čitki filozof Peter Sloterdijk pridobiva čitatelja za temu. I uči: ono što znamo o Francuskoj i Oktobarskoj revoluciji dijelom je točno, ali nije sve.

Glavna tema njegove knjige odnosi se na gubitak važnosti očinsko-nasljednih poveznica i na snaženje bastarda, pojedinaca rođenih izvan kraljevskih i plemenitaških, pa najzad građanskih brakova. Sve do radničke “kopiladi”, koja će se izdići u revolucionarni proletarijat. Ono što su bile Elizabeta I. i Marija, obje vanbračne kćeri Henrika VIII., postale su mnoge i mnogi drugi u XX. stoljeću: društveni bastardi rođenjem, koji su preuzeli prvenstvo u društvu, zahvaljujući prirodnim darovima, talentu i genijalnosti.

“Kad Mefisto kaže: ‘Jao tebi što unuk si!’, a konzul Jean Buddenbrook docira: ‘mi smo (...) karike jednog lanca’, obojica se kreću unutar iste matrice”, odnosno govore “o dužnosti da se preuzimaju nasljedni tereti”. Nasuprot njima, “ma gdje god da se pojavi zanimanje za nov početak, nalazimo se na tlu autentične moderne”. S time Sloterdijk omeđuje svoje krajnje interese.

Henry Adams je isto to rekao kraće: tamo gdje prestaje “plava krv”, ili zapreke rođenja, počinje “bolji” kontinent, “bastardna” Amerika. Ono što su nekada bile akcija i reakcija, u 20. stoljeću postali su “rast i recesija”. A u 21.: “fušeraj i reparatura”.

“Fenomenom de Pompadour neformalnost je postala vladajućim faktorom”. Napokon, pretpostavlja se da joj je biološki otac postao starateljem, te je stoga “ostala pošteđena neugodnosti života u položaju deklasiranog bastarda”. Tajni bastard, jedan od tvoraca socijalnog bastardizma.

Moderno društvo obilježava improvizacija na mjestu “staleškog i statičnog”, “od poslovnih odnosa do erotskih transakcija”. Zato Sloterdijk, u analogiji sa zbivanjem u monetarnoj sferi uvodi pojam: “simboličke inflacije”, što dobro ilustrira “divlju činjeničnost”, ili konačnu prednost “aktualnog pred legitimnim”.

Jedno poglavlje “Strašne djece novog vijeka”, a koja su bastardi, temelji se na tri pitanja: “Kako je Bog mogao dopustiti Francusku revoluciju? (de Maistre)”; “Što da se radi?” (Černiševski) i “Ne padamo li stalno?” (Nietzsche). Pitanja su odraz svijeta koji je s vremenom ispadao “izvan cjeline” (out of joint), one prethodne. Prebirući historijske događaje i romanesknu uobrazilju, po sličnom “kodu”, Sloterdijk je pokazao da su iz naših “duboko” usvojenih predodžbi ispušteni “sumnjivi” detalji.

Podjednako će, kasnije “odraditi” jednu Balzacovu priču iz Revolucije i dnevnik - sudbinu krvnika Louisa XVI., gospodina Sansona. No, tko bi pritom rekao da je narod kraljevu smrt izglasao samo s jednim glasom više (361: 360). Za đake to ostaje narodna, skoro “naša revolucija”. Jednako kao i Oktobarska, koju je Lenjin “preuzeo” sa svega 22 posto glasova (ili 25%), koliko su boljševici dobili na izborima za ustavotvornu skupštinu 12. XI. 1917: “Lenjin je skupštinu (...) odlučio na silu raspustiti prvog jutra nakon što je poslijepodne 5. I. 1918. konstituirana”.

Ostalo je povijest: omogućila je nama, “kmetskog” podrijetla da se školujemo. Ipak, trebalo bi je voditi pod oblicima surove diktature. Jer, osobni razlog nije dovoljan za oprost. No, što se još “zaboravlja”, što se “više” ne zna?

“Hvaleći” austrijske činovnike 1914., Sloterdijk se pita: “Tko bi drugi dopustio da se vozilo (‘ono’) nakon prve bačene bombe još jednom pokuša probiti kroz gomilu u suprotnom smjeru”. Ali, više ga zanima 5. II. 1916. “kao službeni datum rođenja pokreta dada” u Cabaret Voltaireu, u Zürichu.

Dadaizam je ušao u povijest, smatra on, time što se u njemu ono što se ne može prerušilo u ono što se ne želi. Odredio je opći ugođaj XX. stoljeću: s “njime počinje pohod čiste uzastopnosti bez smisla razvoja i posredovanja”. Dadaist Walter Serner ubacio je u optjecaj pojam “bijes praznine”, što je za Sloterdijka jača verzija Heideggerove “bačenosti” itd.

Pronicljiva eklektičnost poslužila je Sloterdijku za interpretaciju historije. Kuhnovoj strukturi naučnih revolucija dometnuo je vlastitu društvenih “revolucija”. “Više se nego ikad tijek stvari pokorava permanentnoj improvizaciji koja je sklopila savez s businessom as usual. Popravak broda na pučini, o kojem je Otto Neurath govorio početkom 30-ih godina 20. stoljeća, odvija se užurbanije nego ikad – u rukama inženjerskih timova koji se očito među sobom nisu uskladili”. Taj metaforički brod, čini se, sve više tone.